Piet Warners

Een herinnering. Mijn vrouw en ik maakten een wandeling vanuit Nes Ammim. Op de terugweg sloeg de vermoeidheid toe. In een dorp gingen we even op een muurtje zitten. We werden gezien door iemand uit een nabijliggend huis. Ze kwam naar ons toe en we maakten haar duidelijk dat we even zaten uit te rusten. Even later kwamen een paar kinderen uit het huis naar ons met een fles vruchtensap, bekertjes en wat te eten. Oosterse gastvrijheid noemen we zoiets.
Ik moest daaraan denken bij het lezen van het boekje: Abraham/Ibrahim – De spiritualiteit van gastvrijheid. Eind vorig jaar uitgegeven door de Stichting Pardes (vroeger de Folkertsmastichting). Op 15 december vond in Amsterdam de boekpresentatie plaats. Ik kon daar niet bij zijn maar de aankondiging sprak me aan. Vandaar dat ik dit boekje aanvroeg ter bespreking.
Boekje. Het telt 90 bladzijden. En dan toch een stevige presentatie met drie sprekers – dat belooft iets heel bijzonders! Maakt het die belofte waar? Ik aarzel wat. In ieder geval weet ik nu dat ik het begrip Oosterse gastvrijheid nader kan preciseren tot Abrahamitische gastvrijheid. Het middendeel van het geschrift is van de hand van Leo Mock. Een prachtig essay onder de titel Abrahamitische gastvrijheid en de gesloten wereld van Sodom. Alleen al om dit artikel is de aanschaf van het boekje aan te raden, Vanuit zijn Joodse traditie tekent hij de weg van gastvrijheid zoals die culmineert in het verhaal van Genesis 18. In de Joodse traditie een buitengewoon belangrijk begrip. Dat blijkt uit de conclusie in de klassieke rabbijnse exegese, dat gastvrijheid groter is dan het gelaat van de Shechina (blz 47). De Abrahamitische samenleving wordt getekend als een samenleving die vooral gebaseerd is op liefdadigheid en compassie. Ook ten aanzien van personen met een andere levensstijl en geloofswereld dan van onszelf. Tegenover deze samenleving staat Sodom, een naar binnen gekeerde samenleving. Volgens de rabbijnen was daar een soort afspraak tegen het verlenen van gastvrijheid. Dat zie je aan die twee mannen (engelen?) die niet welkom waren in Sodom - maar wel bij Lot, een rechtvaardige wat betreft de gastvrijheid. 'Gastvrijheid kan dus gezien worden als graadmeter van het morele peil van een samenleving' (blz 50).
Vanuit deze uitleg en gedachtegang kun je lijnen trekken naar onze tijd en situatie. 'Met het oog op vluchtelingen, maar ook in minder extreme situaties, kan het nadenken over gastvrijheid en het propageren van deze waarde heilzaam zijn.' (blz 54)
Dit artikel wordt vooraf gegaan door een artikel van Juliette van Deursen-Vreeburg: Louis Massignon en de Abrahamitische oecumene. Massignon(1883-1962) was een Franse, katholieke islamoloog, een leven gewijd aan het bevorderen van de verhoudingen tussen christendom en islam. Hij was bijzonder geïnteresseerd in de mystieke traditie van de islam. Het werk van een soefi-mysticus uit de negende eeuw inspireerde hem. Daar zit ook een beetje mijn probleem in. Door de grote stromingen binnen de islam wordt, voor zover ik begrepen heb, het soefisme niet als echte islam gezien.
Op zich is het een interessant artikel dat tegen het eind stelt dat 'de betekenis van Massignon (...) vooral gezocht moet worden in het feit dat zijn werk zich kenmerkt door een groot respect voor de andere religies, terwijl hij tegelijkertijd de dialoog verankert in zijn eigen katholieke traditie' (blz 32) Slotzin van het artikel: 'Vanuit de profetisch intuïtie van Massignon dat Gods Geest werkzaam is in de Abrahamirische religies kunnen we werken aan de toekomst van de interreligieuze dialoog.'
Marccl Poorthuis heeft op pagina 57-61 een bloemlezing citaten over Gastvrihied in islamitische teksten. Boeiend om die te lezen, maar de vraag dringt zich op: waarom komt hier en in het hele boekje, niet een Islamiet uit onze tijd aan het woord? Bij de boekpresentatie sprak wel een islamiet. Een visie vanuit die kring zou het boekje veel completer gemaakt hebben dan het slotartikel van Poorthuis Abraham/Ibrahin, oergestalte van de oecumene. Weer kan ik zeggen: op zich best een interessant artikel, waarin aan de hand van een Joodse hervertelling van Abraham's geschiedenis aangetoond wordt hoe Abraham in de drie grote monotheïstische religies een heel belangrijke rol speelt. Abraham wordt zelden genoemd als het gaat om de grote gestalten van de mensheid, zoals Socrates en Boeddha. Toch blijkt Abraham oecumenicus van belang voor heel de mensheid. Vanuit dat gegeven kan gezegd worden: 'als 'vader van de gelovigen' overstijgt hij één enkele religie, of dat nu jodendom, christendom of islam is.
'Gastvrijheid voor elkaars overtuigingen: dat is wat onze samenleving nodig heeft.' Zo staat het in de uitnodiging voor de boekpresentatie. De bedoeling is dus dat dit boekje daaraan zal meewerken. Maar voor wie is het geschreven? vraag ik me na lezing af. Het maakt de indruk: toch voor een al betrokken incrowd. Het veronderstelt in ieder geval nogal wat kennis van bepaalde zaken. Hoe maak je het gestelde vruchtbaar voor onze zo verdeelde samenleving waarin respect voor elkaar nogal ver te zoeken is? Ik versta het daarom als een oproep aan ons om genuanceerd gericht te blijven op de dialoog waarin de ander tot zijn recht kan komen.

n.a.v Abraham/Ibrahim, de spiritualiteit van gastvrijheid. Uitgave Pardes 2015, 90 blz.,
ISBN 978 94 92110138, €15,-