Vroegchristelijke beeldvorming


Handelingen beschrijft de apostelen, vooral Petrus en Paulus, bezig met het stichten van gemeenten, Petrus wervend onder Joden, Paulus onder heidenen. Er komen zodoende twee soorten gemeenten, Joods–christelijke en heiden–christelijke. In Handelingen blijkt veel goede wil nodig om de conflicten tussen die twee tot een vreedzame oplossing te brengen.
Na de Joodse opstand tegen de Romeinen, waaraan de christenen niet meededen, horen we niet veel meer over de Joods-christelijke gemeenten.
De kerk is uit de synagoge geboren. Het antisemitisme is uit de kerk geboren. Beelden liegen niet. Aan de hand van afbeeldingen uit onze oude kerkgeschiedenis laat Dr. E. van den Brink, kunsthistoricus en auteur van het boek “Van Romeins tot Romaans“, die vroegchristelijke beeldvorming zien.
Op een eerste afbeelding zijn de kerk uit de heidenen en de kerk uit de Joden nog vrouwen van gelijke rang. Na de vijfde eeuw verdwijnen ze uit de traditie.
Daarna komt de Joods-christelijke kerk nog in beeld, maar de synagoge niet meer. Een mozaïek uit San Clemente (Rome, 12e eeuw) bijvoorbeeld: onderaan het mozaïek loopt een rijtje schapen van links en van rechts naar een lam met een nimbus in het midden, onder het kruis met het lichaam van de Christus. De linkse schapen komen uit Bethlehem, de rechtse uit Jeruzalem, de heiden-christelijke en de Joods-christelijke. Maar het kerkvolk was dat allang vergeten.
In de kathedraal in Straatsburg staat een geblinddoekte synagoge afgebeeld (± 1220). De wetstafels glijden uit haar linkerhand, de rechter houdt een gebroken vaandel vast, het vaandel vodderig eromheen gewonden.
Na 1000 verschijnen de Joden met Joodse kenmerken: kromme neus en een punthoed, op een miniatuur uit Berlijn met als onderwerp: “Joden beramen de dood van Jezus”. Jezus en de apostelen hebben deze kenmerken niet. Maar vrijwel geen bijbelse Jood ontkomt eraan.
Het Vierde Lateraans Concilie (1215) beveelt dat Joden door kledingskenmerken herkenbaar moeten zijn - de Jodenster is geen heidense uitvinding, maar van de middeleeuwse kerk.
Met de kruistochten is de kerk definitief antisemitisch geworden.
Een bijzondere vrouw is Hildegard von Bingen. Een miniatuur (1165) toont haar visioen: de synagoge met aan haar borst Mozes met zijn wetstafels, onder haar hart Abraham met een offermes en in haar buik andere profeten.
Zij noemt de synagoge : “De moeder van de vleeswording van onze Heer, de Zoon Gods”.
Wij als kerk hadden in de laatste wereldoorlog beter kunnen weten.


Tjitske van Winzum – Smid
(naar: “Interpretatie”, juli 2006)



Gepubliceerd 2008