Het ‘Beklag Gods’


In het ‘Dienstboek - een proeve’ van onze kerk (1998 - deel I blz 128vv) is als onderdeel van de liturgie voor Goede Vrijdag het ‘Beklag Gods’ opgenomen.
Het 'Beklag Gods' is een onderdeel van de liturgie voor Goede Vrijdag, stammend uit de Oosters-Orthodoxe en de Rooms-Katholieke traditie. In dit ‘beklag’ wordt steeds een zinsnede uit Micha 6 herhaald: "Mijn volk, wat heb Ik u gedaan? Of waarin heb Ik u bedroefd? Antwoord Mij!" Een aanklacht van God waarin Hij Zijn weldaden van Uittocht uit Egypte, intocht en wonen in het Land zet tegenover de verkeerde daden van zijn volk, dat steeds weer de Tora vergeet! In de Goede Vrijdag liturgie worden die verkeerde daden geïnterpreteerd als de kruisiging van Jezus.
De bedoeling van het "Beklag Gods" is een oproep aan de christelijke gemeente tot inkeer en bekering.
In de liturgie vindt het ‘Beklag’ plaats na de lezing van Johannes 18 en 19. Dit lijdensevangelie maakt polemisch melding van "de Joden", vaker dan enige andere tekst uit de Schrift. Ook deze tekst kan al een zeer antisemitische strekking krijgen als niet duidelijk wordt gemaakt dat dit het geschrift is van een getraumatiseerde gemeenschap die de synagoge als doodsvijand heeft ervaren, zoals de jonge kerk in Klein-Azië aan het eind van de eerste eeuw (Tomson).
Maar doen we de christelijke gemeente recht door haar via deze overgeleverde teksten over de klacht van God tot omkeer op te roepen? Doen we het verbondsvolk Israël recht, als we het "Mijn volk" op de christelijke gemeente laten slaan? Misschien is de diepste vraag wel: doen we de Eeuwige recht als wij als christelijke gemeente Zijn woorden die tot Israël gericht zijn, uit het verband gerukt, overnemen?
Door de keuze van deze formulering heeft het ‘Beklag’ een zeer anti-Joodse strekking - of dat nu zo bedoeld is of niet. De werkingsgeschiedenis maakt dat wel duidelijk. Het Beklag heeft in de Middeleeuwen mede geleid tot de ‘zwarte sjabbat’ - de zaterdag tussen Goede Vrijdag en Pasen, waarop christenen de Joodse wijken introkken om de Joden te straffen. Het altijd verborgen of openbaar aanwezige anti-semitisme vond en vindt er een stevige voedingsbodem in. Gezien deze werkingsgeschiedenis en de misverstanden kan dit 'Beklag Gods' niet meer, zeker niet na Auschwitz. Wèl de intentie: inkeer, schuldbelijdenis.
Dit ‘Beklag Gods’ past niet in het Dienstboek van onze kerk, die in haar kerkorde de onopgeefbare verbondenheid met Israël belijdt.


Piet Warners, naar artikelen van
Martha Alderliesten


gepubliceerd 2008 (2000)