De Joodse ultra-ortodoxie
De Joodse ultra-orthodoxen hebben wel een heel bijzondere wereld. Zo bekend en opvallend als ze zijn door hun kleding, zo onbekend zijn hun leven en gewoonten.
Vlak na de oorlog was hun aantal in Israël heel klein. De verwachting van veel Joodse politieke leiders was, dat ze zouden uitsterven. Ze werden beschouwd als een overblijfsel van een voorbije periode. Hun snelle groei is niet alleen verrassend, maar stelt de Joodse staat ook voor heel veel problemen. Was hun aantal in Israël in 1992 ongeveer 350.000 nu (anno 2007) zijn het er tussen de 700.000 en 800.000. Hoewel de armoede onder hen groot is worden door hen - met hulp uit de VS - huizen gekocht zoals in de ‘nette’ Jeruzalemse wijk Rechavia, in de Oude Stad en in Tel Aviv. De verwachting is dat binnen enkele tientallen jaren hele wijken ultra-orthodox zullen zijn.
Voor buitenstaanders zijn de ultra’s allemaal hetzelfde: zwarte kleding, zwarte hoeden, peijes (haarlokken), enz. In werkelijkheid bestaan ze uit verscheidene sekten, ieder met een eigen geestelijke leider: de rebbe (rabbi of rabbijn). Hun sekten worden genoemd naar de Oost-Europese plaats waar ze oorspronkelijk vandaan kwamen, zoals de Gerer-, de Belzer-, de Lubavitcher-, de Boyaner charedim (Godvrezenden). Ze wonen in aparte wijken en voorzien zelf in hun levensonderhoud.
Het gezag van de rebbe is heel groot. Voor alle mogelijke praktische, en ook medische, zaken wordt zijn raad, toestemming en zegen gevraagd. Met wie zal ik trouwen? Waar zal het bruidspaar wonen?
Het is dan ook geen wonder dat de rebbe bepaalt op welke politieke partij gestemd moet worden.
Het gezag van de rebbe kan zo groot zijn, omdat voor hen Bijbel, Talmoed en bepaalde nu levende rabbijnen evenveel gezag genieten. De Talmoed verbiedt de bijbel te lezen los van latere uitleg. De woorden van vroegere rabbijnen tot en met de nu levende rebbe vertegenwoordigen het Woord van God.
De ‘gewone’ orthodoxe Jood raadpleegt zijn rabbijn over de uitleg van de halacha: de manier waarop een Jood behoort te leven. Daarin is de rabbijn de deskundige. Voor een ultra is de rebbe van veel grotere betekenis. Hij leidt diens leven van stap tot stap. De ‘gewone’ orthodoxen benadrukken veel sterker de eigen verantwoordelijkheid. Van een eigen verantwoordelijkheid is bij de ultra’s nauwelijks sprake.
Door de moderne communicatiemiddelen, zoals fax, internet en satelietverbindingen, wordt het gezag van de rebbe wereldwijd. Dat vormt voor elke Israëlische regering een groot probleem.
A.A. Prosman
gepubliceerd 1995