Chanoeka
In december wordt in Joodse kringen jaarlijks het Chanoekafeest gevierd. Chanoeka is het feest van de inwijding van de Tempel. Het wordt gevierd ter herinnering aan de heugelijke dag dat de Makkabeeën de Tempel in Jeruzalem opnieuw inwijdden, nadat zij de Syriërs verslagen hadden, in het jaar 165 voor de gewone jaartelling.
De koning van Grieks-Syrië, Antiochus IV Epiphanes, verbood alles wat niet paste in de Griekse cultuur. Het was verboden sjabbat te vieren, besnijdenissen uit te voeren en Tora-onderwijs te volgen. De Makkabeeën kwamen hiertegen in opstand en na een paar jaar van strijd kon de Tempel weer opnieuw worden ingewijd. Maar voor deze herinwijding had men olie nodig. De menora (zevenarmige tempelkandelaar) moest ontstoken worden. Volgens het verhaal konden de Joden slechts één kruikje bruikbare olie vinden, genoeg om de menora één dag te laten branden. Door een wonder brandde de menora echter acht dagen lang. En het kostte acht dagen om nieuwe, reine olijfolie te persen.
Na de verwoesting van de Tempel in het jaar 70 van de gewone jaartelling bleef Chanoeka als lichtfeest gehandhaafd. Chanoeka is het feest van het behoud van de eigen, Joodse identiteit. Thuis wordt acht dagen lang een lichtje aangestoken, elke dag eentje meer. De kaarsjes worden aangestoken met behulp van een extra lichtje, de sjammasj (dienaar). Uiteindelijk staan er acht kaarsjes, plus de sjammasj, in de chanoekia, een negenarmige kandelaar die alleen tijdens Chanoeka wordt gebruikt.
De kandelaar die gebruikt wordt voor Chanoeka wordt een chanoekia genoemd. Deze achtarmige chanoekia ontstaat in de late Middeleeuwen. Chanoekiot (het meervoud) komen in uiteenlopende stijlen voor. Er zijn grofweg twee hoofdtypen te onderscheiden: voor huiselijk gebruik een klein model en voor synagogaal gebruik een grotere, vrijstaande chanoekia. Ondanks de verschillende stijlen herken je een chanoekia meteen aan de acht lichtjes en een afzonderlijk negende licht. Deze lichtjes hebben een rituele functie en mogen niet gebruikt worden, behalve om naar te kijken, dus niet om bijvoorbeeld bij te lezen. Het negende lichtje wordt toegevoegd als sjammasj (dienaar) om daarmee de overige aan te steken.
Bert de Goede.
gepubliceerd 2002