In 2001 gebeurde er iets afschuwelijks: vier vliegtuigen werden gekaapt, waarvan twee zich te pletter vlogen tegen de Twin Towers in New York, een derde raakte het Pentagon. Het vierde stortte neer. Er waren bijna drieduizend slachtoffers. Dat was op 11 september, en op Amerikaanse wijze verwijst men er naar met 9/11.
In Europa zal men 9/11 eerder lezen als 9 november, en ook die datum staat op de kalender met een gruwelijke betekenis: op 9 november 1938 vierden de Nazi's in Duitsland Kristallnacht.
Overal in Duitsland werden Joden aangevallen, synagogen in brand gestoken, winkels en bedrijven van Joodse eigenaren vernield. Ook Joodse huizen, scholen, begraafplaatsen en ziekenhuizen moesten het ontgelden. De politie had opdracht niet in te grijpen, het werd de brandweer verboden om de branden te blussen. Tijdens de Kristallnacht werden 400 Joden vermoord of tot zelfmoord gedreven. Dat was geen gebeurtenis die op zichzelf stond. Het ging om een goed voorbereide aanval, een belangrijke stap verder op de weg naar een Jodenvrij Duitsland. Vanaf 1933 was de ene anti-Joodse maatregel na de andere genomen, en vele Joden waren al gevlucht, al waren ze elders meestal niet welkom. Ook in Nederland niet. Maar nu werd de vervolging harder en gewelddadiger.

Met onmiddellijke ingang werden op 8 november alle Joodse kranten en tijdschriften verboden. Op dezelfde dag werd ook afgekondigd dat Joodse kinderen niet meer werden toegelaten tot Duitse (Arische) scholen en dat alle Joodse culturele activiteiten voor onbepaalde tijd werden opgeschort.
En na de nacht van terreur en geweld werd de rekening bij de Joden neergelegd. Zij zouden het geweld hebben 'uitgelokt'. Op 12 november 1938 werd besloten dat de Joodse gemeenschap een boete moest betalen van een miljard Reichsmark wegens 'hun vijandige houding ten opzichte van het Duitse volk, en het uitlokken van geweld'.
Van kerkelijke zijde kwam er vrijwel geen protest, wel instemming. De Lutherse bisschop Martin Sasse publiceerde kort na de Kristallnacht een boek over Luther. Volgens Sasse had Luther zich geen mooier verjaardagsgeschenk kunnen wensen. Hij verwijst naar Luthers (nu beruchte) pamflet 'Over de joden en hun leugens' en schrijft: "Op 10 november 1938, de verjaardag van Luther, branden de synagogen in Duitsland."

Een gruwelijke geschiedenis, het is goed dat die elk jaar op 9 november wordt herdacht.


Wybrand Ganzevoort


gepubliceerd 2016