T'en zijn de Joden niet, Heer Jesu, die u cruysten,
Noch die verradelijck u togen voort gericht,
Noch die versmadelijck u spogen int gesicht,
Noch die u knevelden, en stieten u vol puysten,

T'en sijn de crijghs_luy niet die met haer felle vuysten
Den rietstock hebben of den hamer opgelicht,
Of het vervloecte hout op Golgotha gesticht,
Of over uwen rock tsaem dobbelden en tuyschten:

Ick bent, ô Heer, ick bent die u dit hebt gedaen,
Ick ben den swaren boom die u had overlaen,
Ick ben de taeye streng daermee ghy ginct gebonden,

De nagel, en de speer, de geessel die u sloech,
De bloet_bedropen croon die uwen schedel droech:
Want dit is al geschiet, eylaes! om mijne sonden.

Dit is een beroemd gedicht van Jacobus Revius (1586 – 1658) en het zegt iets wezenlijks: Hij stierf voor ons, voor of om onze zonden. Dat zullen we willen vasthouden, denk ik. Maar dat Revius de Joden vrijpleit van schuld aan de dood van Jezus, dat is helaas niet waar.
Het is een heel oud element in de kerkelijke traditie, vanaf de tweede eeuw, katholiek en protestant en orthodox: de Joden hebben de schuld aan de dood van Jezus, het zijn Godsmoordenaars. Vooral rond Goede Vrijdag heeft dat in de Middeleeuwen (en daarna) christenen er zo nu en dan toe gebracht moordend rond te gaan in de Joodse wijk, en die vervolgingen waren natuurlijk dan hun eigen schuld.
Het klinkt dan heel mooi als Revius zegt: T'en zijn de Joden niet, Heer Jesu, die u cruysten. Zou hij afstand nemen van de oude beschuldiging? Nee, helaas is dat niet wat Revius bedoelt. In dit gedicht - en in andere - laat hij gewoon staan dat de Joden Jezus voor het gericht brachten en lieten kruisigen en dat de krijgslui de rietstok en de hamer hebben opgelicht, en over zijn kleren hebben gedobbeld. Wat hij zegt is: de Joden zijn het niet, de krijgslui niet, maar ik ben het. Daarmee betrekt hij de wrede marteldood van Jezus op zichzelf: ‘om mijne zonden’. Maar voor Revius blijven als ‘feiten’ staan: de Joden hebben Jezus gekruisigd, voor het gericht gesleept, bespogen en gestompt.
Nee, Revius is niet vriendelijk over de Joden, daarmee staat hij voluit in de christelijke traditie, die helaas nog springlevend is. De gevolgen van deze theologie zijn vreselijk. Helaas breekt pas ná de Sjoa het inzicht dat niet de Joden maar de Romeinen Jezus kruisigden breder door.

Wybrand Ganzevoort


gepubliceerd 2013
licht aangepast