Onder deze titel organiseerde rabbijn Lody van de Kamp in september 2008 een reis naar Polen. Het betrof de wereld van het Oost-Europese Jodendom, met een bezoek aan de vernietigingskampen: Gross-Rosen, Auschwitz en Belzec.
Ik was meteen geïnteresseerd, mijn kinderen begrepen het niet erg: wat doe je jezelf aan? Inderdaad, er gaat heel wat door je heen als je daar loopt, tussen de barakken en de crematoria.
Het bleek een goede reis met fijne mensen en deskundige leiding.
We bezochten Lublin, daar werd gewerkt aan het herstel van de voormalige Talmoedschool. Vroeger studeerden hier 300 jongens. De bijbehorende synagoge was al gerestaureerd.
Later kwamen we in Warschau, waar we een wandelroute volgden ter nagedachtenis van de strijd in het ghetto, beginnend bij het Monument, via Mila 18 om te eindigen bij de Umslagplatz, waar de treinen naar Treblinka vertrokken. We bezochten de oude stad, de Nozyk synagoge en de Joodse begraafplaats uit 1806, met een monument voor de 1.000.000 omgekomen kinderen.
Onderweg naar Poznan stopten we nog bij Chelmno, het eerste vernietigingskamp, in gebruik genomen in december 1941. Hier werden circa 350.000 mensen omgebracht. Op de herdenkingssteen bij de ingang stond een Poolse tekst, en een zin in het Hebreeuws: “Wie kan begrijpen wat niet gegeven is om te bevatten?”
Van Poznan reden we door naar Berlijn, waar we het Huis van de Wannseeconferentie bezochten. Hier werd in januari 1942 besloten tot de “Endlösung”. Ook bezochten we de vroegere Joodse wijk met de Neue Synagoge, in de Oranienburgerstrasse. Deze is gedeeltelijk verwoest en doet nu dienst als museum.
De avonden werden vaak besteed aan een terugblik op de dag, waarbij rabbijn van de Kamp ons met humor en diepgang begeleidde. Daarbij werd ook de vraag ”Waar was God in Auschwitz?” niet uit de weg gegaan.
Tenslotte, zowel in Auschwitz, in Warschau als aan de Wannsee zagen we grote groepen scholieren rondlopen, uit Duitsland, uit Israel en gelukkig ook uit Nederland.
Opdat het nooit meer moge gebeuren!


Jan van Peet, Veenendaal

foto: monument Umschlagplatz Warschau

gepubliceerd 2009