Een reisje naar Polen met de Katholieke Raad voor Israël – een bijzondere ervaring. Eén van de vragen die wij hadden was: hoe ontwikkelt zich de verhouding tussen Joden en christenen nu, nu het communisme plaats gemaakt heeft voor democratische grondbeginselen?
We spraken er met Joden, die zich na 55 jaar communisme nauwelijks meer bewust waren van hun Jood-zijn. Men mocht destijds geen Jood, christen of Pool zijn: allen waren “gelijk”, zonder godsdienst of vrije meningsuiting. Nu zoeken zij de weg naar hun wortels. Voor christenen dus: veel conservatisme, voor Joden: een moeizame zoektocht. Er zijn misschien nog 5000 Joden in het land. Men weet het niet precies.
Er is een Joodse school opgericht in Warschau en men zoekt er Joodse kinderen voor. Er zal t.z.t. een internaat bijkomen. Maar nu zijn er ook veel christelijke kinderen op, een heel uniek experiment eigenlijk. De voertalen zijn Pools en Hebreeuws, de Joodse feestdagen worden aangehouden, ze krijgen geschiedenis van het Jodendom. Wat het normale schoolprogramma betreft staat de school goed aangeschreven. Twee leraren, één Joods, één katholiek, gaven enthousiast voorlichting.
In Krakow bezochten we de vroegere Joodse wijk Kazimiercz, die nu huis voor huis, soms steen voor steen, wordt herbouwd en gerestaureerd. Daar was een klein christelijk instituut, “voor het bewaren van het Joodse erfgoed”. Men tekent er o.a. verhalen op in dit verband, van Joodse en christelijke zijde. Opmerkelijk: er hangt een enorm 19e eeuws schilderij van een pogrom in... Dordrecht. Dit om ons niet te hovaardigen! Een roerend initiatief van maar enkelen, in die zee van katholiek conservatisme en nationalisme.
En natuurlijk waren er de indringende ervaringen van het getto van Warschau, en Auschwitz.
Het getto: geheel verdwenen onder een park en een woonwijk. Het park is rustig, met twee grote en vooral: veel kleine monumentjes, die zich voortzetten langs de hoofdstraat, tot aan de voormalige “Umschlagplatz” (treinstation). Aan de nieuwe Milastraat een heel bescheiden heuveltje met een steen, die de Joodse opstand (1943) gedenkt.
Auschwitz tenslotte: een eindeloze, lege vlakte, die nog eindelozer lijkt door de schoorstenen, die laatste restanten van het kamp, en het vele prikkeldraad. Nu is de plek overgroeid met gras, hier en daar rolklaver en zelfs een vlindertje. Ik heb lang zitten peinzen, gezeten op een brok fundament. Een troosteloze, nietszeggende hemel. Maar de aarde was bezig de schanddaad der mensen in zich op te nemen. Een nieuwe kans, leek het wel.


Machteld de Goederen


gepubliceerd 2002